"Τα πράγματα που κάνουμε μας επιλέγουν και δεν τα επιλέγουμε".

Έτσι λέει ο Γιάννης Σμαραγδής για τη ζωή και τη δουλειά του. Ο "Καβάφης" του, ταξίδεψε στα πέρατα της γης. Μία ταινία αριστουργηματική. Όλο ατμόσφαιρα, Αλεξανδρινούς τόπους, στίχους, αφήγηση και μυρωδιά από Ελλάδα. Τώρα ήρθε η σειρά του Γκρέκο. Κι αυτή την ταινία δεν την διάλεξε ο Σμαραγδής. Αλλά κάτι μου λέει πως πάλι θα μεγαλουργήσει. Έχει ένα σαράκι τελειομανίας που δεν τον αφήνει να βολευτεί στα .. γρήγορα και στα υποδεέστερα.
Άλλωστε, πάνε χρόνια που η Ελλάδα δεν επενδύει την εθνική προβολή στην έβδομη Τέχνη της. Ο "Ζορμπάς" του Καζαντζάκη και η Άνναμπελ με τα "μύγδαλα" κάποτε μιλούσαν για τον τόπο μας καλύτερα από χίλιες διαφημιστικές μπροσούρες. Μετά ... επενδύσαμε στις παγκοσμιοποιημένες μεθόδους και στην Ολυμπιάδα.
Ενδιάμεσα όμως -γιατί πολλά γίνονται μα δεν φαίνονται- άνθρωποι που βλέπουν πέρα από τη μύτη τους προσέγγισαν τον Σμαραγδή. Οι πιο εύρρωστες επιχειρήσεις της Κρήτης πίσω τους. Και του ζήτησαν να φτιάξει μία ταινία για τον Γκρέκο που θα την χρηματοδοτούσαν. Μνημείο της καλώς εννοούμενης διαφήμισης του τόπου διεθνώς.
Την παλεύει τούτη την ιδέα επτά χρόνια (!!!) ο Σμαραγδής. Γυρνά τον κόσμο και ψάχνει παραγωγούς, ηθοποιούς, στοιχεία, χνάρια του Γκρέκο.
"Η καλλιτεχνική δημιουργία δεν έχει σχέση με ό,τι συμβαίνει στην ζωή, όπως την βιώνουμε καθημερινά. Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι σε άμεση συνάρτηση με το τι κουβαλάει ο καθένας στο κύτταρό του και τι αποφάσεις έχει πάρει ο κάθε δημιουργός ή καλλιτέχνης και πώς σκοπεύει να χρησιμοποιήσει την κυτταρική του μνήμη. Έτσι λοιπόν, προετοιμάζεσαι, πιστεύω, στην ζωή για να υπηρετήσεις πράγματα. Όταν έχεις αποσαφηνίσει τον ρόλο σου σε αυτόν τον κόσμο, εκείνα τα πράγματα που έχουν την ανάγκη σου σε καλούν να τα υπηρετήσεις. Υποθέτω, ότι κάπως έτσι έγινε και με τον Γκρέκο, επειδή ακριβώς έχω την αγωνία ότι αυτός ο τόπος όλο και χάνεται, όλο και ακρωτηριάζεται. Ο Γκρέκο είναι μία μορφή που υπερασπίστηκε την Ελλάδα σε μία κρίσιμή της στιγμή. Και κυρίως υπερασπίστηκε την Κρήτη, που υποταγμένη καθώς ήταν τότε και σκλαβωμένη, ο Γκρέκο την άφησε και πήγε στο κέντρο των κατακτητών και τους .... κατάκτησε. Αυτό θεωρώ ότι δεν είναι τελείως άσχετο με αυτό που συμβαίνει στους καιρούς μας, όπου πολλοί και με πολλούς τρόπους επιδιώκουν να μας κατακτήσουν και πρέπει και ‘μείς με την σειρά μας να βρούμε τρόπους να τους κατακτήσουμε". λέει.Κι ο Σμαραγδής δεν το λέει μόνο. Το πράττει κιόλας. Κατακτά. Αίθουσες, κριτικές, κοινό, τόπους, ό,τι αξίζει να περάσει στην μεγάλη οθόνη. Μην ψάξετε σ' αυτό το κείμενο για αδέκαστο και αυστηρό κριτή του. Είναι φίλος μου κι είμαι υποκειμενική. Αλλά συνάμα νοιώθω και πως δεν είμαι. Ο Σμαραγδής κέρδισε τις περγαμηνές του με το σπαθί του. Κι είναι καταξιωμένος χωρίς την ταπεινή μου γραφίδα.

"Ήρθα να κάνω τον χαμάλη του Γκρέκο"

Στις 9 του Οκτώβρη ο Σμαραγδής ξεκινά τα γυρίσματα του Γκρέκο στην Κρήτη. Πριν από ένα χρόνο οργάνωσε οντισιόν για τους κομπάρσους του. Έγινε χαλασμός. Όλοι ήθελαν να 'ναι εκεί. Όχι τα συνήθη "ψώνια" ή οι επαγγελματίες κομπάρσοι. Όχι αυτοί. Έβλεπες κάτι γερόντια με την κρητική φορεσία και τα στιβάνια τους στη σκάλα να περιμένουν υπομονετικά. Το κρητικό κρουσάτο μαντήλι στο κεφάλι και τη μαγκούρα στο χέρι.
- Τι ήρθες να κάνεις εδώ παπού? ρώτησα έναν τέτοιο τύπο.
- Το χαμάλη του Γκρέκο ήρθα να κάμω. Ό,τι να' ναι. Από τον τόπο μου είναι.
Βρήκε κομπάρσους ο Σμαραγδής. Με το δικό του λογικά - παράλογο αισθητήριο που ξεσκαρτάρει μόνο τις γνήσιες φάτσες. Όχι να γράφουν στο γυαλί μα στην ψυχή μας. Στην ταινία θα παρελάσουν φυσιογνωμίες ανθρώπων που δεν έχουν σχέση με τον κινηματογράφο. Λόγιοι της Κρήτης, συγγραφείς, ποιητές, πανεπιστημιακοί, αρχαιολόγοι, δικηγόροι, πολιτικοί και κάτι κρητίκαροι σαν τον παπού που περίμενε στη σκάλα.
Ο Ψαραντώνης και ο Λουδοβίκος θα βάλουν τις νότες. Ο Άγγλος ηθοποιός Nick Ashdon πήρε τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Θα τον πλαισιώσουν οι Λάκης Λαζόπουλος, Δήμητρα Ματσούκα, Γιάννης Μπέζος, Γιώργος Χριστοδούλου, Γιώργος Χαραλαμπίδης, Θοδωρής Ζουμπουλίδης, Σωτήρης Μουστάκας, Ντίνα Κώνστα, Δημήτρης Καλλιβωκάς, Ελένη Καστάνη, Τάσος Παλαντζίδης, και ο Γιώργος Καραμίχος. Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου θα βάλει και πάλι την σφραγίδα της μουσικής του. Ήδη χθες κατέφθασε η διακεκριμένη ενδυματολόγος Lala Huete (Belle Epoque, Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας 1992) από την Μαδρίτη, με τους συνεργάτες της ενώ σήμερα φθάνουν τα κοστούμια που θα ντύσουν συνολικά 800 ανθρώπους. Αρκετά από αυτά κατασκευάστηκαν στην Ισπανία ειδικά για τις ανάγκες της ταινίας.

"Ο Γκρέκο θα ‘ναι μία ταινία ... εξεγερμένη"

Μπορεί η τελευταία κινηματογραφική δουλειά του Γιάννη Σμαραγδή, να είχε ως πρωταγωνιστή της έναν ... σιωπηλό Καβάφη, που αφηγήθηκε την ζωή του μέσα από γεγονότα, πρόσωπα και περιπλανήσεις αλλά χωρίς λόγια, όμως ο Γκρέκο θα είναι μία εντελώς διαφορετική ταινία.
"Πρώτα απ’ όλα θα είναι μία ταινία εξεγερμένη, λέει ο Γιάννης Σμαραγδής. Μία ταινία, που θα προκαλεί τον θεατή της να μπει στις διαδικασίες της Κρητικής ματιάς. Ο Γκρέκο, ουσιαστικά αυτό έφερε ως φρεσκάδα στην παγκόσμια κοινωνία, έφερε την δύναμη ενός ανθρώπου που βλέπει το μέλλον, επειδή έχει πολύ ισχυρό παρελθόν. Και τελικά το μέλλον της ανθρωπότητας είναι το παρελθόν της. Και το παρελθόν της ανθρωπότητας και του Πολιτισμού, που ζούμε, είναι η Ελλάδα. Και το παρελθόν της Ελλάδας, είναι η Κρήτη. Στην Κρήτη κρίθηκε ο Δίας από τον Κρόνο για να μην τον καταπιεί ο πατέρας του. Από δω λοιπόν, ξεκινάνε τα πράγματα".
Από εδώ θα ξεκινήσουν και τα γυρίσματα της ταινίας. Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος -που φιλοδοξεί να κατακτήσει το διεθνές κοινό- θα καταδεικνύεται με κάθε τρόπο ότι ήταν κρητικός. Και η σφραγίδα του νησιού στην ταινία, δεν θα εξαντλείται σε περιγραφές του τόπου καταγωγής του μεγάλου ζωγράφου, αλλά θα δίνει το στίγμα ηθών, εθίμων και κυρίως της κρητικής νοοτροπίας, που εμπότισε την ζωή και το έργο του Γκρέκο.
Μία απλή κουβέντα με τον Γιάννη Σμαραγδή, δίνει την ευκαιρία στο συνομιλητή του να διαπιστώσει ότι οι «σκηνοθετικές» εικόνες του Γκρέκο είναι σκαριφημένες απόλυτα στο μυαλό του. Και οι επιλογές δεν είναι διόλου τυχαίες. Κρητικές γωνιές, σκηνές με την ¨απλάδα¨ της κρητικής φύσης και τους ίσκιους των βουνών της, άνθρωποι με φυσιογνωμίες που αποπνέουν την κρητική λεβεντιά και τόποι που ευτύχησαν -διόλου τυχαία- να ανδρώσουν τον Γκρέκο, τον Καζαντζάκη και τον Βενιζέλο.
"Τα γυρίσματα, λέει ο Γιάννης Σμαραγδής, θα ξεκινήσουν στο Ηράκλειο στις 9 του Οκτώβρη. Και αυτό το επιδιώκω για πάρα πολλούς λόγους. Η Κρήτη αυτή την στιγμή, θεωρώ, ότι μπορεί να ξαναγίνει το κέντρο μίας νέας αντίληψης ζωής. Εδώ η ομορφιά και η πνευματικότητα είναι σε μία παράξενη και θαυμαστή αρμονία. Θέλω, δε να πιστεύω, ότι ο Κρητικός θα προσπεράσει και αυτό το πρόσκαιρο -γιατί δεν νομίζω ότι θα κρατήσει πολύ- σύνδρομο του νεοπλουτισμού, και εννοώ την προσπάθεια κάποιων να αποκτήσουν τα περισσότερα, χωρίς να αγωνιούν για το πώς μερικές φορές πληρώνει ο τόπος αυτή την κατάσταση. Ο νεοπλουτισμός, που πιστεύω ότι πολύ γρήγορα θα εγκαταλείψει τα πάτρια εδάφη, είναι η κατάσταση όπου ο καθένας μέσα από αυτήν σκέφτεται μόνο τα δικά του πράγματα, ενώ πρέπει να ξαναγυρίσουμε όλοι στο να σκεφτόμαστε όλα τα πράγματα. Κάθε μας πράξη πρέπει να έχει θετικό κοινωνικό αποτέλεσμα και αντίκτυπο. Το σύνδρομο του νεοπλουτισμού, λοιπόν, νοιώθω πως θα περάσει και σύντομα θα ξαναγυρίσουμε σε αυτό που ήταν πάντα οι Κρήτες: Μία τεράστια δύναμη σε έναν ιερό και μαγευτικότατο τόπο, που μπορεί να ξαναδώσει στην ανθρωπότητα μία πρόταση υψηλής επικοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους. ‘Άρα, θα ξαναβάλει η Κρήτη το ζήτημα της μεγάλης φιλοξενίας με θεϊκά πρότυπα και θα ξαναβάλει σε κίνηση την υψηλή πνευματικότητα, που οι Κρήτες από και την προμινωική εποχή είχαν.
Πέρα από την Κρήτη σκοπεύω να κάνω οπωσδήποτε γυρίσματα στην Ιταλία και συγκεκριμένα στην Βενετία και την Ρώμη. Επίσης γυρίσματα θα γίνουν στο Τολέδο της Ισπανίας και την Μαδρίτη".

Ένας ζωγράφος και ένας σκηνοθέτης βρίσκονται, κατ’ ανάγκην κοντά. Ο καθένας υπηρετεί την τέχνη του. Επιπλέον, μεταξύ Θεοτοκόπουλου και Σμαραγδή υπάρχει μία κοινή "ρίζα": η Κρήτη. Αναζητώντας τις πτυχές της προσωπικότητας του ήρωά του, ο Γιάννης Σμαραγδής εντόπισε κι άλλες ομοιότητες. "Είμαστε ίδιοι με τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Όπως πιστεύω, ότι ίδιοι με τον Γκρέκο είναι και οι περισσότεροι έλληνες ή οι περισσότεροι κρητικοί, που κάνουν το άλμα και ό,τι έχουν στο κύτταρό τους το κάνουν οικουμενικό. Δεν έχουν αλλάξει οι εποχές και οι στόχοι. Επειδή ο Γκρέκο έζησε μερικούς αιώνες πριν, μην νομίζετε ότι είναι μακριά μας. Βέβαια, αν γυρίσει κανείς το κεφάλι του πίσω θα δει ότι ο χρόνος είναι πολύ πιο κοντινός, από ό,τι κοντόφθαλμα θέλουμε να τον βλέπουμε. Εξαρτάται από το πώς βλέπεις το χρόνο, φυσικά. Όμως σε μία πιο βαθιά συνάρτηση διαπιστώνεις ότι οι Κρήτες είναι πάντα ίδιοι. Ακόμη και οι Μινωϊτες ίδιοι ήταν. Κι εκείνοι από την πλευρά τους, έκαναν κάθε δυνατή προσπάθεια να διεθνοποιήσουν ό,τι είχαν στα χέρια τους και να το κάνουν οικουμενικό".

"Ένα δροσερό αεράκι ή το χέρι του Θεού'

Το 'δόγμα" του Γιάννη Σμαραγδή είναι ότι μία αδιόρατη αλλά ευνοϊκή συγκυρία κατευθύνει τις επιλογές του. "Τα πράγματα μας επιλέγουν, δεν τα επιλέγουμε" συνηθίζει να λέει. Η καλοτυχία των επιλογών του ίσως τελικά να οφείλεται σε αυτή καθ΄αυτήν την "ευγένεια" του στόχου του. Ταινίες ποιότητας, φροντισμένο σενάριο, διαπρεπείς ηθοποιοί, γυρίσματα που δεν φείδονται χρόνου, κόπου και χρημάτων ακόμη, πιστοποιούν την σκηνοθετική του ταυτότητα. Και πάντα ο Σμαραγδής φροντίζει την αντανάκλαση της επιτυχίας του να την εισπράττει η Ελλάδα. Η τελευταία του δουλειά, δείγμα γραφής των εκλεπτυσμένων του επιλογών, με επίκεντρό της τον Αλεξανδρινό μας Καβάφη, έκανε τον γύρο του κόσμου. Συγκέντρωσε ευνοϊκότατες κριτικές, απέσπασε πάμπολλες διακρίσεις και σε κάθε περίπτωση ο σκηνοθέτης φρόντιζε να διακρίνεται η "ελληνικότητα" του έργου του. Συνεργάτες του: ένα εκλεκτό επιτελείο ελλήνων δημιουργών, με ονόματα όπως αυτό του Βαγγέλη Παπαθανασίου ή του Δημήτρη Καταλειφού, που αυθύπαρκτα σχεδόν διασφάλιζαν την επιτυχία. Έχοντας μία τέτοια προϊστορία, ο Σμαραγδής είναι σε θέση να εγγυηθεί την επιτυχία του "Γκρέκο". Και άλλωστε ο νέος στόχος του έχει ακόμη πιο ... πλατύ ορίζοντα. Θα απευθυνθεί σε ένα διεθνές κοινό και θα σκιαγραφήσει την ζωή ενός ανθρώπου, ενός ζωγράφου της εμβέλειας του Θεοτοκόπουλου. Τα έργα που άφησε παραμένουν ζωντανές μαρτυρίες του απαράμιλλου της τέχνης του. Και η αλήθεια είναι ότι πέρα από το παρανόμι του (Γκρέκο) ελάχιστα στοιχεία τον δένουν στην διεθνή συνείδηση με την χώρα του και ακόμη λιγότερα με την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη.
Για τον Σμαραγδή η νέα ταινία μοιάζει με «χρέος τιμής». Χρέος Κρητικού προς Κρητικό. "Αυτή την στιγμή, λέει, αισθάνομαι ότι πρέπει να κάνω την ταινία για τον Γκρέκο. Υπάρχει μία φράση μέσα στο σενάριο. Είναι μία στιχομυθία μεταξύ του ζωγράφου και ενός βοσκού, που έχει κάποιο ρόλο μέσα στην ταινία. Ένας σοφός βοσκός -απ’ αυτούς που ξέρουμε και συναντάμε στα κρητικά βουνά- και τον οποίο επί τη ευκαιρία να πω, ότι θα τον υποδύεται ένας κρητικός. Τον ρωτάει λοιπόν, την προηγούμενη μέρα και ενώ ο Γκρέκο ετοιμάζετε να φύγει για την Βενετία:
-Δομήνικε, κάτι σε σπρώχνει, για να φύγεις, τι είναι;
Και του απαντά ο Γκρέκο:
- Ναι, ένα δροσερό αεράκι ή το χέρι του Θεού".

Οι ... Θεοί της Κρήτης (κατά πώς λες κι εσύ) εύχομαι να σε βοηθήσουν, Γιάννη.

Σημείωση: Η συνοπτική και ιστορικά δομημένη βιογραφία του Γκρέκο βρίσκεται εδώ

Permalink για το ""Ήρθα να κάμω το χαμάλη του Γκρέκο""